Ustawa o sygnalistach nie weszła jeszcze w życie w Polsce. Nowy projekt ustawy został zatwierdzony przez rząd 2 kwietnia 2024 roku, teraz powinien trafić do sejmu. Opóźnienie wciąż rośnie. Wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do wdrożenia unijnego prawa dotyczącego ochrony sygnalistów na szczeblu krajowym poprzez odpowiedni akt prawny. Konieczność implementacji i zakres ustawy o sygnalistach określa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (ochrony sygnalistów).
Chociaż wiele państw miało już przed 2019 rokiem swoje krajowe akty prawne o sygnalistach, to i tak muszą dostosować je do zakresu dyrektywy, aby spełnić aktualne standardy unijne.
Zgodnie z Artykułem 26 Dyrektywy, termin na wprowadzenie w życie krajowych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania zobowiązania upłynął 17 grudnia 2021 dla firm powyżej 250 pracowników. Jedynie dla przedsiębiorstw sektora prywatnego zatrudniających od 50 do 249 pracowników ten termin został wydłużony do dnia 17 grudnia 2023.
Poniżej przedstawiono status wdrożenia ustawy o sygnalistach w poszczególnych krajach UE. Tylko osiem państw członkowskich przyjęło przepisy przed upływem wyznaczonego przez UE terminu.
🇵🇱 Polska
W Polsce transpozycja unijnej dyrektywy wciąż trwa. Polska jest jednym z dwóch ostatnich krajów z niezakończonym procesem wdrożenia. Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. ustawa o sygnalistach) została skierowana do konsultacji i opinii międzyresortowych w kwietniu 2023 r. Projekt opublikowany pierwotnie w październiku 2021 r., został zaktualizowany w styczniu 2023 r.
Najnowszy projekt ustawy pochodzi z marca 2024. Po zatwierdzeniu ustawy nowe prawo miałoby zacząć obowiązywać w ciągu trzech miesięcy.
W związku z opóźnieniem w realizacji, w dniu 10 marca 2023 r. Komisja Europejska wniosła skargę - sprawa C-147/23 - przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Skutkiem skargi są wymierzone sankcje finansowe, które będą naliczane do dnia wypełnienia przez Rzeczpospolitą Polskę obowiązków wynikających z dyrektywy.
Kary nałożone na Polskę składają się z:
- stawki dziennej w wysokości 13 700 EUR pomnożonej przez liczbę dni między dniem następującym po dniu upływu terminu transpozycji (17 grudnia 2021) do daty usunięcia uchybienia lub, w przypadku braku usunięcia, datę wydania niniejszego wyroku; (ii) minimalna kwota ryczałtowa w wysokości 3 836 000 EUR
- jeżeli uchybienie trwa do dnia ogłoszenia wyroku w niniejszym postępowaniu, zasądzone zostaną okresowe kary pieniężne w wysokości 53 430 EUR za każdy dzień od dnia ogłoszenia wyroku w niniejszym postępowaniu do dnia wykonania przez Rzeczpospolitą Polską zobowiązań wynikających z tej dyrektywy
- kosztów postępowania
🇦🇹 Austria
Austriacka stawa o sygnalistach HinweisgeberInnenschutzgesetz - HSchG; Gesetz über das Bundesamt zur Korruptionsprävention und Korruptionsbekämpfung, Beamten-Dienstrechtsgesetz u.a. Änderung (3087/A) została uchwalona 1 lutego 2023 i weszła w życie 24 lutego 2023.
Firmy i osoby prawne z sektora publicznego mają sześć miesięcy na wdrożenie wewnętrznego systemu informowania o nieprawidłowościach. Okres ten biegnie od dnia wejścia w życie ustawy.
Federalne Biuro Antykorupcyjne (Bundesamt zur Korruptionsprävention und Korruptionsbekämpfung, BAK) zostało wyznaczone jako zewnętrzne biuro sprawozdawcze.
🇧🇪 Belgia
Nowe federalne i regionalne zasady informowania o nieprawidłowościach zostały wprowadzone w Belgii 15 grudnia 2022 r.
Ustawa o sygnalistach Loi sur la protection des personnes qui signalent des violations au droit de l'Union ou au droit national constatées au sein d'une entité juridique du secteur privé weszła w życie 15 lutego 2023.
Ponadto przyjęto dodatkowe dekrety dotyczące regionów Walonii, społeczności flamandzkiej, niemieckiej i francuskojęzycznej.
🇧🇬 Bułgaria
Zgromadzenie Narodowe Parlamentu Bułgarii przyjęło ustawę o sygnalistach 27 stycznia 2023.
закон за защита на лицата, подаващи сигнали или публично оповестяващи информация за нарушения opublikowano w krajowym dzienniku ustaw State Gazett 2 lutego 2023 a ustawa zaczęła obowiązywać 2 maja 2023.
Próby uchwalenia prawa krajowego podjęto już wcześniej, bo w grudniu 2022 r. Przyjęte obecnie przepisy mają na celu transpozycję minimalnych wymagań unijnej dyrektywy o sygnalistach. Bułgaria zdaje sobie sprawę, że należy jeszcze przeanalizować czy nowe ustawodawstwo bułgarskie jest zgodne ze standardami dyrektywy.
🇭🇷 Chorwacja
O Proglašenju Zakona O Zašiti Prijavitelja Nepravilnosti uchwalono w Chorwacji 15 kwietnia a wdrożono w życie 23 kwietnia 2022.
Chorwacja miała swoje prawo dotyczące informowania o nieprawidłowościach już od 2019 roku, jednak nowa ustawa dostosowała chorwackie ramy prawne do standardu wymaganego dyrektywą unijną.
Zgodnie z nową ustawą anonimowe zgłaszanie nieprawidłowości zazwyczaj nie jest uznawane, ponieważ wymagane dane w zgłoszeniu muszą zawierać informacje o osobie, która je złożyła. Niemniej jednak istnieje odstępstwo od tej normy. Jeśli anonimowe zgłoszenie spełnia wszystkie przesłanki określone w nowej ustawie, aby zostało zakwalifikowane do ochrony sygnalisty, a tożsamość sygnalisty zostanie następnie ustalona w trakcie procesu, zostanie on objęty taką samą ochroną, jak osoby, które ujawniły swoją tożsamość.
🇨🇾 Cypr
Chociaż prawo związane z ochroną sygnalistów obowiązywało na Cyprze już od 2016 roku, 20 stycznia 2022 Cypr wprowadził przepisy transponujące unijną dyrektywę.
O περι τησ προστασιασ προσωπων που αναφερουν παραβιασεισ του ενωσιακου και εθνικου δικαιου και αφορουν το δημοσιο συμφερον νομοσ opublikowano 4 lutego 2022.
🇨🇿 Czechy
Návrh zákona, kterým se mění některé zákony v souvislosti s přijetím zákona o ochraně oznamovatelů obowiązuje od 1 sierpnia 2023 r.
Ustawa o sygnalistach została przyjęta w Czechach 1 czerwca 2023 i podpisana przez Prezydenta 7 czerwca 2023. Cała procedura rozpoczęła się 21 kwietnia 2023 r., kiedy Izba Deputowanych zatwierdziła nową ustawę o sygnalistach z dnia 4 kwietnia 2023 r.
Czechy miały znaczące opóźnienie w transpozycji unijnej dyrektywy, jednakże w czasie zatwierdzania czeskiej ustawy wciąż dwa inne państwa członkowskie pozostawały bez swoich narodowych ustaw o sygnalistach.
🇩🇰 Dania
Dania wdrożyła krajową ustawę o sygnalistach transponując unijną dyrektywę jako pierwsze państwo członkowskie UE. Ponadto ustawa rozszerza minimalne standardy dyrektywy o zabezpieczenie zgłoszeń dotyczących istotnych uchybień i naruszeń zarówno prawa krajowego jak i unijnego.
Duńska ustawa Lov om beskyttelse af whistleblowere została uchwalona 24 czerwca 2021 i weszła w życie 17 grudnia 2021.
🇪🇪 Estonia
Projekt ustawy o sygnalistach w Estonii jest obecnie procedowany w estońskim Parlamencie, po jej zatwierdzeniu przez rząd w sierpniu 2023. Oczekuje się, że ustawa - Rikkumisest teavitaja kaitse seaduse - eelnõu - zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2024.
Od dnia pierwszego czytania, tj. 26 stycznia 2022 r. projekt był zablokowany, ponieważ zgłoszono do rozpatrzenia wiele poprawek. Z tego powodu Komisja Europejska postanowiła pozwać Estonię do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i notyfikacji krajowych środków transpozycji unijnej dyrektywy w sprawie informowania o nieprawidłowościach. Estonia może zapłacić karę za opóźnienie w transpozycji. Podstawa prawna Case C-154/23 została wniesiona 14 marca 2023.
🇫🇮 Finlandia
Fiński akt prawny dotyczący sygnalistów Laki Euroopan unionin ja kansallisen oikeuden rikkomisesta ilmoittavien henkilöiden suojelusta z dnia 20 grudnia 2022 r. obowiązuje już od 1 stycznia 2023.
Wewnętrzny kanał zgłaszania wdrożono w ciągu trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy.
🇫🇷 Francja
Francja przyjęła ustawę o sygnalizowaniu nieprawidłowości 16 lutego 2022. LOI no 2022-401 du 21 mars 2022 visant à améliorer la protection des lanceurs d’alerte weszła w życie 1 września 2022 r. Tym samym zastąpiono poprzednią ustawę nr 2016-1691 („Sapin II”) z dnia 9 grudnia 2016 r. o przejrzystości, walce z korupcją i modernizacji życia gospodarczego.
Nowa francuska ustawa została oceniona jako „najbardziej ambitna transpozycja w Unii Europejskiej”, która „wykracza dalej niż minimalny standard ustanowiony w dyrektywie, aby uwzględnić najlepsze praktyki międzynarodowe”.
Ponadto Francja przyjęła dwa dekrety wspierające nową ustawę o sygnalistach. Pierwszy z nich, Décret relatif aux procédures de recueil et de traitement des signalements émis par les lanceurs d'alerte et fixant la liste des autorités externes instituées par la loi n° 2022-401, określa szczegóły organizacyjne wdrażanego prawa. Drugi dekret Décret n° 2022-1686 du 28 décembre 2022 relatif à l'abondement du compte personnel de formation d'un salarié lanceur d'alerte dotyczy wsparcia finansowego sygnalistów. Zostały one opublikowane odpowiednio w październiku 2022 r. i grudniu 2022 r.
🇬🇷 Grecja
Ustawa 4990/2022 (Προστασία προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου - Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2019 (L 305) και λοιπές επείγουσες ρυθμίσεις) została przyjęta w Grecji 15 listopada 2022 r.
Grecki dziennikarz Nikolas Leontopoulos ocenił ustawę jako „słabe prawo, które nie zapewnia rzeczywistej, rozległej i obejmującej wszystkich ochrony sygnalistów”.
Termin na wdrożenie nowego prawa w organizacjach upłynął 11 maja 2023 r.
🇪🇸 Hiszpania
Ley 2/2023 reguladora de la protección de las personas que informen sobre infracciones normativas y de lucha contra la corrupción została przyjęta w Hiszpanii w dniu 20 lutego 2023 r. i weszła w życie 13 marca 2023 r., 20 dni po jej opublikowaniu w hiszpańskim dzienniku ustaw „Boletín Oficial del Estado”.
Podobnie jak wiele innych państw członkowskich, Hiszpania została skierowana do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i zgłoszenia krajowych środków transpozycji na czas dyrektywy UE w sprawie informowania o nieprawidłowościach.
🇳🇱 Holandia
Wijziging van de Wet Huis voor klokkenluiders en enige andere wetten została przyjęta w Holandii 24 stycznia 2023 r. Ustawa weszła w życie 18 lutego 2023 r.
W związku z tym zastąpione zostało poprzednie holenderskie prawo znane jako „House for Whistleblowers Act” i zaktualizowano krajowe procedury zgłaszania nieprawidłowości w zakresie organów zgłaszających, anonimowego zgłaszania i zewnętrznych kanałów zgłaszania.
🇮🇪 Irlandia
W Irlandii Protected Disclosures (Amendment) Bill 2022 przyjęto 21 lipca 2022 a wprowadzono w życie 1 stycznia 2023.
Co więcej, Rząd Irlandii opublikował wytyczne przejściowe dla pracowników sektora publicznego i wyznaczonych osób dotyczące postępowania ze zgłoszeniami składanymi na podstawie ram prawnych dotyczących sygnalizowania nieprawidłowości.
🇱🇹 Litwa
Litewska ustawa o sygnalistach Pranešėjų Apsaugos Įstatymas została przyjęta 16 grudnia 2021 i zaczęła obowiązywać 15 lutego 2022.
27 stycznia 2022 Komisja Europejska skierowała do Litwy wezwanie do usunięcia uchybienia zatytułowane Częściowa transpozycja przez Litwę dyrektywy (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Jest to działanie prawne podejmowane przez Unię Europejską przeciwko państwom członkowskim za nieprzestrzeganie prawa UE. Postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Litwie rozpoczęło się z powodu braku pełnej transpozycji dyrektywy UE o sygnalistach.
🇱🇺 Luksemburg
Luksemburski projekt krajowej ustawy o informowaniu o nieprawidłowościach - Projet de loi 7945 - został zatwierdzony 16 maja 2023. Rząd zdecydował o rozszerzeniu zakresu stosowania dyrektywy na wszystkie przepisy krajowe. Luksemburg planuje powołanie Biura dla Sygnalistów - instytucji wspierającej informatorów.
Zgodnie z nowym luksemburskim prawem, definicja sygnalisty obejmuje urzędników służby cywilnej, akcjonariuszy, podwykonawców oraz osoby zaangażowane w negocjacje pracownicze. Dotyczy również anonimowych sygnalistów, których tożsamość została ujawniona. Prawo promuje praktykę informowania o nieprawidłowościach kanałami wewnętrznymi lub zewnętrznymi zamiast publicznego ujawniania.
Już na etapie projektu, wiadomym było , że chociaż opierał się na pewnych podstawowych wymaganiach określonych w dyrektywie, rozszerzał swój zakres poza zgłoszenia dotyczące wyłącznie naruszeń prawa UE. Było to krytykowane przez Radę Stanu. Mówiło się, że proponowany projekt zawiera jednocześnie pewne niejasne lub niewłaściwie napisane punkty a kilka z nich jest zbędnych. Należało również określić pewne szczegóły związane z odpowiednią ochroną urzędników służby cywilnej lub okresem przechowywania danych osobowych.
Z powodu powyższych zastrzeżeń transpozycja dyrektywy w Luksemburgu była znacząco opóźniona. W rezultacie Komisja Europejska w dniu 13 marca 2023 r. wniosła skargę przeciwko Wielkiemu Księstwu Luksemburga – sprawa C-150/23.
🇱🇻 Łotwa
Łotewska ustawa o sygnalistach Trauksmes celšanas likums została uchwalona 20 stycznia 2022 i weszła w życie 4 lutego 2022.
Wraz z wprowadzeniem nowego prawa, obowiązująca do tej pory ustawa Latvijas Vēstnesis, 2018, nr 210; 2020, nr 29 straciłą swoją moc prawną.
🇲🇹 Malta
Poprzednio obowiązująca ustawa o sygnalistach na Malcie - The Protection of the Whistleblower Act, Cap. 527 z 2013 została zastąpiona przez ATT sabiex jemenda l-Att dwar il-Protezzjoni ta’ Informatur, Nru. 249, z 15 listopada 2021.
Nowelizacja spełnia wymogi UE dotyczące sygnalizowania nieprawidłowości. Skrócony tytuł tej ustawy to Ustawa o ochronie sygnalistów (nowelizacja) z 2021 r. i niniejszą ustawę należy czytać i interpretować jako całość z poprzednią ustawą o ochronie sygnalistów, tzw. „ustawą zasadniczą”.
🇩🇪 Niemcy
12 maja 2023 Niemiecki Bundesrat zatwierdził Whistleblower Protection Act (HinSchG). Jego wejście w życie nastąpiło 2 lipca 2023.
„Ustawa o ochronie sygnalistów stanowi kamień milowy dla ochrony sygnalistów w Niemczech i poprawę niepewnego status quo. Jednak mija się to z celem, jakim jest kompleksowe wzmocnienie praw sygnalistów w niektórych miejscach. Nie oddaje również sprawiedliwości znaczeniu sygnalizowania nieprawidłowości przez dziennikarzy, a tym samym dla dyskursu publicznego” – mówi Kosmas Zittel, dyrektor zarządzający Whistleblower-Netzwerk.
Wprowadzenie ustawy o sygnalistach w Niemczech było znacznie opóźnione.
Choć już jakiś czas temu rozpoczęto prace nad krajowym wdrożeniem dyrektywy o sygnalistach i rozpatrzono proponowany projekt Entwurf eines Gesetzes für einen besseren Schutz hinweisgebender, ustawa została ostatecznie odrzucona w lutym 2023 r.. Później opublikowane zostały dwie nowelizacje ustawy: Entwurf eines Gesetzes zur Ergänzung der Regelungen zum Hinweisgeberschutz 20/5991 i Entwurf eines Gesetzes zur Ergänzung der Regelungen zum Hinweisgeberschutz 20/5992.
Komisja Europejska postanowiła pozwać Niemcy do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i notyfikowania krajowych środków transpozycji unijnej dyrektywy w sprawie informowania o nieprawidłowościach. Na podstawie skargi wniesionej w dniu 14 marca 2023 r. – Komisja Europejska – Republika Federalna Niemiec, sprawa C-149/23, Niemcy mogą zostać zmuszone do zapłaty kary za opóźnienie w transpozycji. Komisja twierdzi, że środki służące pełnej transpozycji dyrektywy nie zostały jeszcze przyjęte i nie zostały jej przekazane ponad 13 miesięcy po upływie okresu transpozycji.
9 maja 2023 r. przedstawiciele Bundestagu i Bundesratu uzgodnili zmiany w ustawie o ochronie sygnalistów. Kompromis obejmuje w szczególności zmiany dotyczące kanałów zgłaszania anonimowych informacji, kar pieniężnych oraz zakresu prawa. Zaproponowane porozumienie zostało zaakceptowane przez Bundestag i zatwierdzone przez Bundesrat.
🇵🇹 Portugalia
Lei n.º 93/2021 - portugalska ustawa o sygnalistach - została przyjęta 26 listopada 2021 r., opublikowana 20 grudnia 2021 r. i weszła w życie 6 miesięcy później, 18 czerwca 2022 r.
🇷🇴 Rumunia
Proces stanowienia prawa o informowaniu o nieprawidłowościach był w Rumunii burzliwy. Pierwsza akceptacja transpozycji dyrektywy UE miała miejsce w czerwcu 2022 r. Jednak ustawa została wycofana i po poprawkach przyjęta ponownie w grudniu 2022 r. a następnie ogłoszona 16 grudnia 2022 r. jako LEGE nr.361 privind protectia avertizorilor în interes public.
28 marca 2023 r. zostało ogłoszone Rozporządzenie nr 167/2023, tj. zmieniające art. 6 ust. 2 ustawy nr 361/2022. Nowelizacja weszła w życie z chwilą opublikowania w Dzienniku Urzędowym.
🇸🇰 Słowacja
Transpozycja dyrektywy na Słowacji została zakończona. Návrh zákona (1299), ktorým sa mení a dopĺňa zákon č. 54/2019 weszła w życie 1 kwietnia 2023, z wyjątkiem Art. I punktów 17, 18, 25, 26, 40, 41 i 44, które zaczęły obowiązywać 1 września 2023.
Nowe prawo zastąpiło dotychczasową narodową ustawę o sygnalistach.
🇸🇮 Słowenia
Słoweński Zakon O Zaščiti Prijaviteljev (ZZPri) uchwalono i wprowadzono w życie 22 lutego 2023.
Niemniej jednak, ponieważ proces transpozycji był opóźniony, Komisja Europejska wszczęła 27 stycznia 2022 r. postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Słowenii za brak pełnej transpozycji dyrektywy UE w sprawie informowania o nieprawidłowościach.
🇸🇪 Szwecja
W Szwecji Lag (2021:890) om skydd för personer som rapporterar om missförhållanden uchwalono 29 września 2021 i wprowadzono w życie 17 grudnia 2021.
Postanowienia art. 5 (Wewnętrzne kanały zgłaszania oraz procedury zgłaszania i działań następczych) mają zastosowanie od 17 grudnia 2023 r. (termin typowy dla UE) dla podmiotów prowadzących prywatną działalność gospodarczą i zatrudniających od 50 do 249 pracowników oraz 17 lipca 2022 dla pozostałych.
Nowa ustawa o sygnalistach uchyla Ustawę (2016:749) szczególnej ochronie przed działaniami odwetowymi dla pracowników, którzy podniosą alarm o poważnym przewinieniu.
🇭🇺 Węgry
Proces ustawodawczy na Węgrzech w temacie sygnalistów został zakończony 26 maja 2023.
Projekt ustawy Nr. 3089 (Törvényjavaslat címe: A panaszokról, a közérdekű bejelentésekről, valamint a visszaélések bejelentésével összefüggő szabályokról) został przedstawiony obecnemu Parlamentowi 28 lutego 2023 r., po tym, jak Komisja Europejska podjęła decyzję o skierowaniu sprawy przeciwko Węgrom do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i notyfikacji krajowych środków transpozycji dyrektywy UE w sprawie informowania o nieprawidłowościach. Tego dnia Węgry pozostawały jedynym państwem członkowskim, które nie rozpoczęło transpozycji. W rezultacie, 14 marca 2023 została wniesiona sprawa C-155/23, Komisja Europejska - Węgry.
🇮🇹 Włochy
Włoska ustawa o sygnalistach Decreto Legislativo 10 March 2023, n. 24, mimo że opóźniona i nie uniknęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego Komisji Europejskiej, została uchwalona 9 marca. 15 marca 2023 opublikowano ją we włoskim dzienniku ustaw Gazzetta Ufficiale. Nowe prawo weszło w życie 15 lipca 2023. Do tego dnia obowiązywały dotychczasowe przepisy dotyczące ochrony przed nieprawidłowościami z 2017 roku.
