Ustawa o sygnalistach weszła w życie 25 września 2024. Wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej były zobowiązane do wdrożenia unijnego prawa dotyczącego ochrony sygnalistów na szczeblu krajowym poprzez odpowiedni akt prawny. Konieczność implementacji i zakres ustawy o sygnalistach określa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (ochrony sygnalistów).
Aby być zgodnym z przepisami ustawy pracodawca powinien wdrożyć bezpieczny system dla sygnalistów umożliwiający zgłaszanie naruszeń i zarządzanie zgłoszeniami.
Chociaż wiele państw miało już przed 2019 rokiem swoje krajowe akty prawne o sygnalistach, to i tak muszą dostosować je do zakresu dyrektywy, aby spełnić aktualne standardy unijne.
Poniżej przedstawiono status wdrożenia ustawy o sygnalistach w poszczególnych krajach UE. Tylko osiem państw członkowskich przyjęło przepisy przed upływem wyznaczonego przez UE terminu.
🇵🇱 Polska
Ustawa o sygnalistach została opublikowana w Dzienniku Ustaw 24 czerwca 2024 - nowe prawo zaczęło obowiązywać od 25 września 2024.
W związku z opóźnieniem w realizacji, w dniu 10 marca 2023 r. Komisja Europejska wniosła skargę - sprawa C-147/23 - przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Skutkiem skargi są wymierzone sankcje finansowe, które będą naliczane do dnia wypełnienia przez Rzeczpospolitą Polskę obowiązków wynikających z dyrektywy.
Kary nałożone na Polskę składają się z:
- stawki dziennej w wysokości 13 700 EUR pomnożonej przez liczbę dni między dniem następującym po dniu upływu terminu transpozycji (17 grudnia 2021) do daty usunięcia uchybienia lub, w przypadku braku usunięcia, datę wydania niniejszego wyroku; (ii) minimalna kwota ryczałtowa w wysokości 3 836 000 EUR
- jeżeli uchybienie trwa do dnia ogłoszenia wyroku w niniejszym postępowaniu, zasądzone zostaną okresowe kary pieniężne w wysokości 53 430 EUR za każdy dzień od dnia ogłoszenia wyroku w niniejszym postępowaniu do dnia wykonania przez Rzeczpospolitą Polską zobowiązań wynikających z tej dyrektywy
- kosztów postępowania
🇦🇹 Austria
Austriacka stawa o sygnalistach HinweisgeberInnenschutzgesetz - HSchG; Gesetz über das Bundesamt zur Korruptionsprävention und Korruptionsbekämpfung, Beamten-Dienstrechtsgesetz u.a. Änderung (3087/A) została uchwalona 1 lutego 2023 i weszła w życie 24 lutego 2023.
Firmy i osoby prawne z sektora publicznego mają sześć miesięcy na wdrożenie wewnętrznego systemu informowania o nieprawidłowościach. Okres ten biegnie od dnia wejścia w życie ustawy.
Federalne Biuro Antykorupcyjne (Bundesamt zur Korruptionsprävention und Korruptionsbekämpfung, BAK) zostało wyznaczone jako zewnętrzne biuro sprawozdawcze.
🇧🇪 Belgia
Nowe federalne i regionalne zasady informowania o nieprawidłowościach zostały wprowadzone w Belgii 15 grudnia 2022 r.
Ustawa o sygnalistach Loi sur la protection des personnes qui signalent des violations au droit de l'Union ou au droit national constatées au sein d'une entité juridique du secteur privé weszła w życie 15 lutego 2023.
Ponadto przyjęto dodatkowe dekrety dotyczące regionów Walonii, społeczności flamandzkiej, niemieckiej i francuskojęzycznej.
🇧🇬 Bułgaria
Zgromadzenie Narodowe Parlamentu Bułgarii przyjęło ustawę o sygnalistach 27 stycznia 2023.
закон за защита на лицата, подаващи сигнали или публично оповестяващи информация за нарушения opublikowano w krajowym dzienniku ustaw State Gazett 2 lutego 2023 a ustawa zaczęła obowiązywać 2 maja 2023.
Próby uchwalenia prawa krajowego podjęto już wcześniej, bo w grudniu 2022 r. Przyjęte obecnie przepisy mają na celu transpozycję minimalnych wymagań unijnej dyrektywy o sygnalistach. Bułgaria zdaje sobie sprawę, że należy jeszcze przeanalizować czy nowe ustawodawstwo bułgarskie jest zgodne ze standardami dyrektywy.
🇭🇷 Chorwacja
O Proglašenju Zakona O Zašiti Prijavitelja Nepravilnosti uchwalono w Chorwacji 15 kwietnia a wdrożono w życie 23 kwietnia 2022.
Chorwacja miała swoje prawo dotyczące informowania o nieprawidłowościach już od 2019 roku, jednak nowa ustawa dostosowała chorwackie ramy prawne do standardu wymaganego dyrektywą unijną.
Zgodnie z nową ustawą anonimowe zgłaszanie nieprawidłowości zazwyczaj nie jest uznawane, ponieważ wymagane dane w zgłoszeniu muszą zawierać informacje o osobie, która je złożyła. Niemniej jednak istnieje odstępstwo od tej normy. Jeśli anonimowe zgłoszenie spełnia wszystkie przesłanki określone w nowej ustawie, aby zostało zakwalifikowane do ochrony sygnalisty, a tożsamość sygnalisty zostanie następnie ustalona w trakcie procesu, zostanie on objęty taką samą ochroną, jak osoby, które ujawniły swoją tożsamość.
🇨🇾 Cypr
Chociaż prawo związane z ochroną sygnalistów obowiązywało na Cyprze już od 2016 roku, 20 stycznia 2022 Cypr wprowadził przepisy transponujące unijną dyrektywę.
O περι τησ προστασιασ προσωπων που αναφερουν παραβιασεισ του ενωσιακου και εθνικου δικαιου και αφορουν το δημοσιο συμφερον νομοσ opublikowano 4 lutego 2022.
🇨🇿 Czechy
Návrh zákona, kterým se mění některé zákony v souvislosti s přijetím zákona o ochraně oznamovatelů obowiązuje od 1 sierpnia 2023 r.
Ustawa o sygnalistach została przyjęta w Czechach 1 czerwca 2023 i podpisana przez Prezydenta 7 czerwca 2023. Cała procedura rozpoczęła się 21 kwietnia 2023 r., kiedy Izba Deputowanych zatwierdziła nową ustawę o sygnalistach z dnia 4 kwietnia 2023 r.
Czechy miały znaczące opóźnienie w transpozycji unijnej dyrektywy, jednakże w czasie zatwierdzania czeskiej ustawy wciąż dwa inne państwa członkowskie pozostawały bez swoich narodowych ustaw o sygnalistach.
🇩🇰 Dania
Dania wdrożyła krajową ustawę o sygnalistach transponując unijną dyrektywę jako pierwsze państwo członkowskie UE. Ponadto ustawa rozszerza minimalne standardy dyrektywy o zabezpieczenie zgłoszeń dotyczących istotnych uchybień i naruszeń zarówno prawa krajowego jak i unijnego.
Duńska ustawa Lov om beskyttelse af whistleblowere została uchwalona 24 czerwca 2021 i weszła w życie 17 grudnia 2021.
🇪🇪 Estonia
Projekt ustawy o sygnalistach w Estonii jest obecnie procedowany w estońskim Parlamencie, po jej zatwierdzeniu przez rząd w sierpniu 2023. Oczekuje się, że ustawa - Rikkumisest teavitaja kaitse seaduse - eelnõu - zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2024.
Od dnia pierwszego czytania, tj. 26 stycznia 2022 r. projekt był zablokowany, ponieważ zgłoszono do rozpatrzenia wiele poprawek. Z tego powodu Komisja Europejska postanowiła pozwać Estonię do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i notyfikacji krajowych środków transpozycji unijnej dyrektywy w sprawie informowania o nieprawidłowościach. Estonia może zapłacić karę za opóźnienie w transpozycji. Podstawa prawna Case C-154/23 została wniesiona 14 marca 2023.
🇫🇮 Finlandia
Fiński akt prawny dotyczący sygnalistów Laki Euroopan unionin ja kansallisen oikeuden rikkomisesta ilmoittavien henkilöiden suojelusta z dnia 20 grudnia 2022 r. obowiązuje już od 1 stycznia 2023.
Wewnętrzny kanał zgłaszania wdrożono w ciągu trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy.
🇫🇷 Francja
Francja przyjęła ustawę o sygnalizowaniu nieprawidłowości 16 lutego 2022. LOI no 2022-401 du 21 mars 2022 visant à améliorer la protection des lanceurs d’alerte weszła w życie 1 września 2022 r. Tym samym zastąpiono poprzednią ustawę nr 2016-1691 („Sapin II”) z dnia 9 grudnia 2016 r. o przejrzystości, walce z korupcją i modernizacji życia gospodarczego.
Nowa francuska ustawa została oceniona jako „najbardziej ambitna transpozycja w Unii Europejskiej”, która „wykracza dalej niż minimalny standard ustanowiony w dyrektywie, aby uwzględnić najlepsze praktyki międzynarodowe”.
Ponadto Francja przyjęła dwa dekrety wspierające nową ustawę o sygnalistach. Pierwszy z nich, Décret relatif aux procédures de recueil et de traitement des signalements émis par les lanceurs d'alerte et fixant la liste des autorités externes instituées par la loi n° 2022-401, określa szczegóły organizacyjne wdrażanego prawa. Drugi dekret Décret n° 2022-1686 du 28 décembre 2022 relatif à l'abondement du compte personnel de formation d'un salarié lanceur d'alerte dotyczy wsparcia finansowego sygnalistów. Zostały one opublikowane odpowiednio w październiku 2022 r. i grudniu 2022 r.
🇬🇷 Grecja
Ustawa 4990/2022 (Προστασία προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου - Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2019 (L 305) και λοιπές επείγουσες ρυθμίσεις) została przyjęta w Grecji 15 listopada 2022 r.
Grecki dziennikarz Nikolas Leontopoulos ocenił ustawę jako „słabe prawo, które nie zapewnia rzeczywistej, rozległej i obejmującej wszystkich ochrony sygnalistów”.
Termin na wdrożenie nowego prawa w organizacjach upłynął 11 maja 2023 r.
🇪🇸 Hiszpania
Ley 2/2023 reguladora de la protección de las personas que informen sobre infracciones normativas y de lucha contra la corrupción została przyjęta w Hiszpanii w dniu 20 lutego 2023 r. i weszła w życie 13 marca 2023 r., 20 dni po jej opublikowaniu w hiszpańskim dzienniku ustaw „Boletín Oficial del Estado”.
Podobnie jak wiele innych państw członkowskich, Hiszpania została skierowana do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i zgłoszenia krajowych środków transpozycji na czas dyrektywy UE w sprawie informowania o nieprawidłowościach.
🇳🇱 Holandia
Wijziging van de Wet Huis voor klokkenluiders en enige andere wetten została przyjęta w Holandii 24 stycznia 2023 r. Ustawa weszła w życie 18 lutego 2023 r.
W związku z tym zastąpione zostało poprzednie holenderskie prawo znane jako „House for Whistleblowers Act” i zaktualizowano krajowe procedury zgłaszania nieprawidłowości w zakresie organów zgłaszających, anonimowego zgłaszania i zewnętrznych kanałów zgłaszania.
🇮🇪 Irlandia
W Irlandii Protected Disclosures (Amendment) Bill 2022 przyjęto 21 lipca 2022 a wprowadzono w życie 1 stycznia 2023.
Co więcej, Rząd Irlandii opublikował wytyczne przejściowe dla pracowników sektora publicznego i wyznaczonych osób dotyczące postępowania ze zgłoszeniami składanymi na podstawie ram prawnych dotyczących sygnalizowania nieprawidłowości.
🇱🇹 Litwa
Litewska ustawa o sygnalistach Pranešėjų Apsaugos Įstatymas została przyjęta 16 grudnia 2021 i zaczęła obowiązywać 15 lutego 2022.
27 stycznia 2022 Komisja Europejska skierowała do Litwy wezwanie do usunięcia uchybienia zatytułowane Częściowa transpozycja przez Litwę dyrektywy (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Jest to działanie prawne podejmowane przez Unię Europejską przeciwko państwom członkowskim za nieprzestrzeganie prawa UE. Postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Litwie rozpoczęło się z powodu braku pełnej transpozycji dyrektywy UE o sygnalistach.
🇱🇺 Luksemburg
Luksemburski projekt krajowej ustawy o informowaniu o nieprawidłowościach - Projet de loi 7945 - został zatwierdzony 16 maja 2023. Rząd zdecydował o rozszerzeniu zakresu stosowania dyrektywy na wszystkie przepisy krajowe. Luksemburg planuje powołanie Biura dla Sygnalistów - instytucji wspierającej informatorów.
Zgodnie z nowym luksemburskim prawem, definicja sygnalisty obejmuje urzędników służby cywilnej, akcjonariuszy, podwykonawców oraz osoby zaangażowane w negocjacje pracownicze. Dotyczy również anonimowych sygnalistów, których tożsamość została ujawniona. Prawo promuje praktykę informowania o nieprawidłowościach kanałami wewnętrznymi lub zewnętrznymi zamiast publicznego ujawniania.
Już na etapie projektu, wiadomym było , że chociaż opierał się na pewnych podstawowych wymaganiach określonych w dyrektywie, rozszerzał swój zakres poza zgłoszenia dotyczące wyłącznie naruszeń prawa UE. Było to krytykowane przez Radę Stanu. Mówiło się, że proponowany projekt zawiera jednocześnie pewne niejasne lub niewłaściwie napisane punkty a kilka z nich jest zbędnych. Należało również określić pewne szczegóły związane z odpowiednią ochroną urzędników służby cywilnej lub okresem przechowywania danych osobowych.
Z powodu powyższych zastrzeżeń transpozycja dyrektywy w Luksemburgu była znacząco opóźniona. W rezultacie Komisja Europejska w dniu 13 marca 2023 r. wniosła skargę przeciwko Wielkiemu Księstwu Luksemburga – sprawa C-150/23.
🇱🇻 Łotwa
Łotewska ustawa o sygnalistach Trauksmes celšanas likums została uchwalona 20 stycznia 2022 i weszła w życie 4 lutego 2022.
Wraz z wprowadzeniem nowego prawa, obowiązująca do tej pory ustawa Latvijas Vēstnesis, 2018, nr 210; 2020, nr 29 straciłą swoją moc prawną.
🇲🇹 Malta
Poprzednio obowiązująca ustawa o sygnalistach na Malcie - The Protection of the Whistleblower Act, Cap. 527 z 2013 została zastąpiona przez ATT sabiex jemenda l-Att dwar il-Protezzjoni ta’ Informatur, Nru. 249, z 15 listopada 2021.
Nowelizacja spełnia wymogi UE dotyczące sygnalizowania nieprawidłowości. Skrócony tytuł tej ustawy to Ustawa o ochronie sygnalistów (nowelizacja) z 2021 r. i niniejszą ustawę należy czytać i interpretować jako całość z poprzednią ustawą o ochronie sygnalistów, tzw. „ustawą zasadniczą”.
🇩🇪 Niemcy
12 maja 2023 Niemiecki Bundesrat zatwierdził Whistleblower Protection Act (HinSchG). Jego wejście w życie nastąpiło 2 lipca 2023.
„Ustawa o ochronie sygnalistów stanowi kamień milowy dla ochrony sygnalistów w Niemczech i poprawę niepewnego status quo. Jednak mija się to z celem, jakim jest kompleksowe wzmocnienie praw sygnalistów w niektórych miejscach. Nie oddaje również sprawiedliwości znaczeniu sygnalizowania nieprawidłowości przez dziennikarzy, a tym samym dla dyskursu publicznego” – mówi Kosmas Zittel, dyrektor zarządzający Whistleblower-Netzwerk.
Wprowadzenie ustawy o sygnalistach w Niemczech było znacznie opóźnione.
Choć już jakiś czas temu rozpoczęto prace nad krajowym wdrożeniem dyrektywy o sygnalistach i rozpatrzono proponowany projekt Entwurf eines Gesetzes für einen besseren Schutz hinweisgebender, ustawa została ostatecznie odrzucona w lutym 2023 r.. Później opublikowane zostały dwie nowelizacje ustawy: Entwurf eines Gesetzes zur Ergänzung der Regelungen zum Hinweisgeberschutz 20/5991 i Entwurf eines Gesetzes zur Ergänzung der Regelungen zum Hinweisgeberschutz 20/5992.
Komisja Europejska postanowiła pozwać Niemcy do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i notyfikowania krajowych środków transpozycji unijnej dyrektywy w sprawie informowania o nieprawidłowościach. Na podstawie skargi wniesionej w dniu 14 marca 2023 r. – Komisja Europejska – Republika Federalna Niemiec, sprawa C-149/23, Niemcy mogą zostać zmuszone do zapłaty kary za opóźnienie w transpozycji. Komisja twierdzi, że środki służące pełnej transpozycji dyrektywy nie zostały jeszcze przyjęte i nie zostały jej przekazane ponad 13 miesięcy po upływie okresu transpozycji.
9 maja 2023 r. przedstawiciele Bundestagu i Bundesratu uzgodnili zmiany w ustawie o ochronie sygnalistów. Kompromis obejmuje w szczególności zmiany dotyczące kanałów zgłaszania anonimowych informacji, kar pieniężnych oraz zakresu prawa. Zaproponowane porozumienie zostało zaakceptowane przez Bundestag i zatwierdzone przez Bundesrat.
🇵🇹 Portugalia
Lei n.º 93/2021 - portugalska ustawa o sygnalistach - została przyjęta 26 listopada 2021 r., opublikowana 20 grudnia 2021 r. i weszła w życie 6 miesięcy później, 18 czerwca 2022 r.
🇷🇴 Rumunia
Proces stanowienia prawa o informowaniu o nieprawidłowościach był w Rumunii burzliwy. Pierwsza akceptacja transpozycji dyrektywy UE miała miejsce w czerwcu 2022 r. Jednak ustawa została wycofana i po poprawkach przyjęta ponownie w grudniu 2022 r. a następnie ogłoszona 16 grudnia 2022 r. jako LEGE nr.361 privind protectia avertizorilor în interes public.
28 marca 2023 r. zostało ogłoszone Rozporządzenie nr 167/2023, tj. zmieniające art. 6 ust. 2 ustawy nr 361/2022. Nowelizacja weszła w życie z chwilą opublikowania w Dzienniku Urzędowym.
🇸🇰 Słowacja
Transpozycja dyrektywy na Słowacji została zakończona. Návrh zákona (1299), ktorým sa mení a dopĺňa zákon č. 54/2019 weszła w życie 1 kwietnia 2023, z wyjątkiem Art. I punktów 17, 18, 25, 26, 40, 41 i 44, które zaczęły obowiązywać 1 września 2023.
Nowe prawo zastąpiło dotychczasową narodową ustawę o sygnalistach.
🇸🇮 Słowenia
Słoweński Zakon O Zaščiti Prijaviteljev (ZZPri) uchwalono i wprowadzono w życie 22 lutego 2023.
Niemniej jednak, ponieważ proces transpozycji był opóźniony, Komisja Europejska wszczęła 27 stycznia 2022 r. postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Słowenii za brak pełnej transpozycji dyrektywy UE w sprawie informowania o nieprawidłowościach.
🇸🇪 Szwecja
W Szwecji Lag (2021:890) om skydd för personer som rapporterar om missförhållanden uchwalono 29 września 2021 i wprowadzono w życie 17 grudnia 2021.
Postanowienia art. 5 (Wewnętrzne kanały zgłaszania oraz procedury zgłaszania i działań następczych) mają zastosowanie od 17 grudnia 2023 r. (termin typowy dla UE) dla podmiotów prowadzących prywatną działalność gospodarczą i zatrudniających od 50 do 249 pracowników oraz 17 lipca 2022 dla pozostałych.
Nowa ustawa o sygnalistach uchyla Ustawę (2016:749) szczególnej ochronie przed działaniami odwetowymi dla pracowników, którzy podniosą alarm o poważnym przewinieniu.
🇭🇺 Węgry
Proces ustawodawczy na Węgrzech w temacie sygnalistów został zakończony 26 maja 2023.
Projekt ustawy Nr. 3089 (Törvényjavaslat címe: A panaszokról, a közérdekű bejelentésekről, valamint a visszaélések bejelentésével összefüggő szabályokról) został przedstawiony obecnemu Parlamentowi 28 lutego 2023 r., po tym, jak Komisja Europejska podjęła decyzję o skierowaniu sprawy przeciwko Węgrom do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak transpozycji i notyfikacji krajowych środków transpozycji dyrektywy UE w sprawie informowania o nieprawidłowościach. Tego dnia Węgry pozostawały jedynym państwem członkowskim, które nie rozpoczęło transpozycji. W rezultacie, 14 marca 2023 została wniesiona sprawa C-155/23, Komisja Europejska - Węgry.
🇮🇹 Włochy
Włoska ustawa o sygnalistach Decreto Legislativo 10 March 2023, n. 24, mimo że opóźniona i nie uniknęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego Komisji Europejskiej, została uchwalona 9 marca. 15 marca 2023 opublikowano ją we włoskim dzienniku ustaw Gazzetta Ufficiale. Nowe prawo weszło w życie 15 lipca 2023. Do tego dnia obowiązywały dotychczasowe przepisy dotyczące ochrony przed nieprawidłowościami z 2017 roku.
