Motyw sygnalisty jest bardzo popularny w filmach. W ciągu ostatnich dekad w Hollywood i w Europie powstało na ten temat wiele produkcji. Opowiadają one zarówno historie fikcyjne, jak i oparte na faktach, jednak więcej scenariuszy opisuje rzeczywiste wydarzenia.
Filmy pomogły zmienić stereotyp sygnalistów i przyczyniły się do docenienia ich ważnej roli społecznej. Wcześniej sygnaliści byli kojarzeni z osobami nieetycznymi, które zniesławiały i pomawiały innych.
Podejście to zmieniało się na przestrzeni lat, kiedy na jaw wychodziły oszustwa finansowe i inne wykroczenia popełniane przez znane osoby czy wielkie korporacje. W efekcie powstał nowy współczesny obraz sygnalisty przeciwstawiającego się korupcji, nielegalnemu prowadzeniu interesów czy wyzyskowi ludzi. Zaczęto go przedstawiać jako bohatera, a filmy o nieprawidłowościach przyczyniły się do utrwalenia takiego punktu widzenia.
Warto obejrzeć prawdziwe historie o życiu Edwarda Snowdena, Michaela Claytona, Karen Silkwood i wielu innych demaskatorów. Ujawnili oni wykroczenia firm chemicznych, przemysłu tytoniowego, nadużycia korporacyjne lub nieuczciwą politykę rządu.
Warto zauważyć, że wiele historii wyszło na światło dzienne dzięki niezależnym i wolnym dziennikarzom śledczym. Z sygnalistami najczęściej współpracowali reporterzy The Washington Post, The New York Times ale też wielu innych gazet.
Zepsuta krew (2022)
Serial opowiada prawdziwą historię kariery Elizabeth Holmes (Amanda Seyfried) i założonej przez nią firmy Theranos.
W ośmiu odcinkach przedstawiono dążenia Holmes do stania się wynalazczynią i miliarderką na miarę Steva Jobsa. Miała tego dokonać za pomocą urządzenia Edison, zdolnego do szybkiej i wielowymiarowej analizy krwi z zaledwie kilku jej kropli.
Ta oparta na faktach historia kończy się wraz z ujawnieniem przez pracowników Theranosa oszustw swoich przełożonych i wyjawienia prawdy o rzeczywistym sposobie realizacji rewolucyjnego projektu.
Wynalazczyni: Dolina Krzemowa w kropli krwi (2019)
Dokument o najsłynniejszym startupie biotechnologicznym XXI wieku i życiu jego założycielki Elizabeth Holmes.
Theranos pracował nad miniaturyzacją aparatury do analizy krwi. Reżyser filmu pokazuje, jak wielką wagę w firmie przykładano do marketingu i kontaktów z mediami, jednocześnie ignorując aspekt R&D i opinie autorytetów medycznych.
Menedżerowie firmy Elizabeth Holmes i Sunny Balwani zdawali się wierzyć w powodzenie swojego projektu, wykorzystując pieniądze inwestorów i zaufanie pacjentów.
Czas pokazał, że projekt Holmes nie działa a ona sama wybrała oszustwo zamiast przyznać się do biznesowej porażki.
Brudna gra (2019)
„Brudna gra” to prawdziwa historia brytyjskiej demaskatorki, która ujawniła tajne informacje o nielegalnej szpiegowskiej operacji Agencji Bezpieczeństwa Narodowego (NSA) związanej z rozpoczęciem wojny w Iraku.
W 2003 roku Katharine Gun przekazała notatkę na temat amerykańsko-brytyjskiej operacji szpiegowania dyplomatów Rady Bezpieczeństwa ONZ. Operacja miała na celu wpłynąć na poparcie przez nich inwazji na Irak. Notatkę opublikowała gazeta The Observer, wzbudzając tym samym zainteresowanie opinii publicznej i mediów. W wyniku rozpoczętego śledztwa przeciwko Gun, przyznała się ona do wycieku notatki a następnie została aresztowana i oskarżona o naruszenie ustawy o tajemnicy służbowej.
Kathrin, wspierana przez prawników, twierdziła, że działała w poczuciu lojalności wobec swojego kraju, próbując zapobiec nielegalnej wojnie w Iraku. Odkryto również, że prokurator generalny zmienił swoje stanowisko w sprawie legalności wojny po spotkaniu z prawnikami administracji Busha.
W dniu procesu wszystkie zarzuty przeciwko Katharine zostały wycofane, w obawie, że oskarżenie mogłoby ujawnić niewłaściwe intencje rządu w sprawie wojny. Film podkreśla wpływ wojny w Iraku na życie jednostki. Kończy się przemówieniem Katharine do mediów po oddaleniu jej sprawy.
Pralnia (2019)
„Pralnia” jest biograficznym komediodramatem z Meryl Streep w roli głównej. Fabuła opowiada o praniu pieniędzy, rajach podatkowych i łapówkach, w celu uniknięcia płacenia podatków. Jest to kolejna historia z życia wzięta. Anonimowy sygnalista ujawnia dane z wiodącej kancelarii prawnej nadzorującej te procedery. Doprowadza to do wycieku tzw. Kwitów z Panamy i wszczęcia śledztw gospodarczych w ponad 80 krajach przeciwko konkretnym osobom i firmom.
Raport (2019)
„Raport” to oparty na prawdziwych wydarzeniach thriller polityczny, którego głównym tematem jest działalność CIA. Grany przez Adana Drivera urzędnik, Daniel Jones, ujawnia w swoim raporcie złożonym z ponad sześciu tysięcy siedmiuset stron fakty o metodach przesłuchań i torturowania więźniów przez CIA.
Mroczne wody (2019)
„Mroczne wody” powstał w oparciu o artykuł z magazynu The New York Times pod tytułem „Prawnik, który stał się najgorszym koszmarem firmy DuPont” autorstwa Nataniela Richa (2016).
W biograficznej roli adwokata korporacyjnego Roberta Bilotta, Mark Ruffalo walczy z międzynarodową firmą chemiczną DuPont. Temat dotyczy zanieczyszczenia wód przez koncern, skutkiem czego masowo wymierają lokalne zwierzęta rolne.
Czwarta władza (2017)
W 1965 roku korespondent wojenny i analityk wojskowy Daniel Ellsberg jest świadkiem wojny w Wietnamie. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych zauważył spisek rządu, dotyczący fałszywych zapewnień prasy o pomyślnym przebiegu wojny w Wietnamie. Ellsberg postanawia wykraść pliki Pentagonu dotyczące konfliktu. Odkrywa też, że poprzedni prezydenci USA również ukrywali niekorzystne fakty.
Po latach reporterzy The Washington Post zostali poinformowani o istnieniu tych dokumentów i publikując je wstrząsnęli opinią publiczną.
Snowden (2016)
Jedna z wielu produkcji o Edwardzie Snowdenie. W czasie współpracy z CIA, Snowden (Joseph Gordon-Levitt) kopiuje i ujawnia światu tajną dokumentację amerykańskiej agencji wywiadowczej NSA. Następnie rozpowszechnia wykradzione dane przez dziennikarzy śledczych.
W ten sposób Snowden podzielił się z milionami ludzi prawdą o tym, jak władze używają prywatnych urządzeń i jakie nielegalne techniki inwigilacyjne NSA są wykorzystywane do śledzenia zwykłych obywateli. Tym samym staje się jednym z najsłynniejszych sygnalistów XXI wieku.
Piąta władza (2013)
“Piąta władza” jest kolejnym z filmów o nieprawidłowościach zdemaskowanych z udziałem sygnalistów. Film opowiada historię WikiLeaks i jej założycieli Juliana Assanga i Daniela Domscheit-Berga. Utworzona na potrzeby sygnalistów platforma do anonimowych zgłoszeń i przesyłania tajnych dokumentów umożliwia ujawnianie tajemnic państwowych i przestępstw korporacji. Z biegiem czasu zarządzanie tajemnicami narodowymi rodzi dylematy i zmusza do refleksji nad konsekwencjami pozostawienia ich w ukryciu.
Film pokazuje również okres, w którym Assange, aby uniknąć aresztowania, schronił się w londyńskiej ambasadzie Ekwadoru.
Warto dodać, że Daniel Domscheit-Berg napisał książkę o swoim wkładzie w stworzenie i działanie WikiLeaks, na podstawie której powstał ten film.
Niewygodna prawda (2010)
W 2010 Rachel Weisz wcieliła się w policjantkę Kathryn Bolkovac w opartym na faktach filmie z motywem sygnalisty. Bohaterka bierze udział w misji z ramienia ONZ w Bośni i Hercegowinie po zakończonej w latach 90-tych wojnie. W powojennej Bośni odkrywa nielegalny proceder handlu kobietami i zaangażowanie w niego zarówno lokalnych władz jak i dyplomatów i urzędników ONZ.
Historia ta została opisana także przez Bolkovac w książce „Demaskatorka”.
Intrygant (2009)
Kolejnym wartym wspomnienia filmem jest “Intrygant” z Mattem Damonem w roli głównej. To historia Marka Whitacre, wiceprezesa w firmie produkującej dodatki do paszy. Whitacre odrzuca potencjalne korzyści osobiste i zostaje głównym świadkiem FBI. Podejmując się współpracy z FBI zamierza zdemaskować spisek mający na celu nielegalne ustalanie cen w swojej firmie.
Człowiek, który pokonał Pentagon (2009)
„Człowiek, który pokonał Pentagon” opowiada historię Daniela Ellsberga, byłego analityka wojskowego i informatora Pentagonu. W 1971 roku wyjawił on ściśle tajne dokumenty reporterom The New York Times, ukazując tym samym kłamstwa o wojnie w Wietnamie, opowiadane przez pięciu prezydentów USA i rząd Stanów Zjednoczonych. Dokumenty, które wyciekły, znane są jako “Pentagon Papers” i ujawniły niszczycielski wpływ wojny na miliony istnień ludzkich. Doradca ds. Bezpieczeństwa narodowego Henry Kissinger nazwał Ellsberga „najbardziej niebezpiecznym człowiekiem w Ameryce”, którego należy powstrzymać.
Pomimo groźby 115 lat więzienia za szpiegostwo i spisek, Ellsberg się nie poddał. Jego działania przyczyniły się do ostatecznego zakończenia wojny w Wietnamie. Wydarzenia związane z ujawnionymi dokumentami Pentagonu doprowadziły bezpośrednio do afery Watergate i upadku prezydenta Nixona.
„Człowiek, który pokonał Pentagon” przedstawia szczegóły tej prawdziwej historii, zawiera wywiady z Ellsbergiem, jego rodziną, współpracownikami, krytykami, urzędnikami państwowymi, weteranami z Wietnamu, działaczami antywojennymi, ludźmi zamieszanymi w aferę Watergate, prawnikami i dziennikarzami. Ponadto zawiera taśmy z rozmowami prezydenta Nixona i jego bliskiego kręgu doradców, dostarczające wyczerpującego opisu wydarzeń, które zmieniły amerykańską politykę
Michael Clayton (2007)
Twórca serii o Bournie, Tony Gilroy, nakręcił dramat pod tytułem “Michael Clayton”. W głównej roli obsadził George'a Clooneya. Ten zagrał rolę doświadczonego prawnika, na co dzień zajmującego się obroną interesów nieetycznych przedsiębiorstw. Mężczyzna wpada w sieć intensywnego szpiegostwa korporacyjnego z udziałem jednego z klientów kancelarii. Clayton postanawia wystąpić wbrew jego interesom i zdemaskować nieuczciwość, jednocześnie działając na szkodę swojego zleceniodawcy.
Na ekranie zobaczyć można też Tildę Swinton, która jako bezwzględna prawniczka wprowadza wiele scen pełnych napięcia.
Ukazany w filmie niepokój, strach, a nawet zachowania paranoiczne obrazują często towarzyszące sygnalistom emocje.
Daleka północ (2005)
W 2005 roku powstało dzieło Niki Caro pt. “Daleka Północ”. Ten oparty na faktach film przyniósł odtwórczyniom głównych ról - Charlize Theron oraz Frances McDormand - nominację do Oscara w kategorii najlepsza aktorka. Theron wcieliła się w postać górniczki Josey Aimes, ofiary przemocy wobec kobiet w środowisku górników. Aimes była odpowiedzialna za stworzenie pierwszego w historii Stanów Zjednoczonych pozwu zbiorowego o molestowanie seksualne.
Film „Daleka Północ” odegrał ważną rolę w tworzeniu bardzo silnego ruchu społecznego #MeToo.
Wierny ogrodnik (2005)
Kolejny film o sygnalistach powstał jako adaptacja powieści „Wierny ogrodnik”. W rolach głównych wystąpili Ralph Fiennes i Rachel Weisz. Weisz zagrała aktywistkę i żonę brytyjskiego dyplomaty oraz zapalonego ogrodnika Justina Quayle. Główna część akcji filmu toczy się w Kenii, gdzie mieszka małżeństwo Quayle. Kobieta zostaje zamordowana po wykryciu nielegalnych praktyk firmy farmaceutycznej związanych z badaniami nad nowym lekiem realizowanymi przez firmę skutkującym zgonami miejscowej ludności.
W filmie wykorzystano motyw wyzysku społeczności Trzeciego Świata i chciwości korporacji kosztem ludzkiego zdrowia.
Na uwagę zasługuje ukazywany w tle wątek głównego bohatera i jego dbałości o rośliny. Stąd właśnie pochodzi tytuł „Wierny ogrodnik”.
Erin Brockovich (2000)
Julia Roberts w opartym na historii z życia wziętej filmie “Erin Brockovich” wcieliła się w postać bohaterki, organizującej legalną krucjatę przeciwko firmie Pacific Gas & Electric (PG&E). Kobieta oskarża firmę o zanieczyszczenie wód gruntowych rakotwórczymi związkami sześciowartościowego chromu. Na skutek tego w małym miasteczku Hinkley w Kalifornii skażeniu uległa też woda z wodociągów a wielu członków lokalnej społeczności doznało nieodwracalnego uszczerbku na zdrowiu.
Postawa Brockovich doprowadziła do zwycięstwa nad korporacją i wypłacenia poszkodowanym największego w historii USA odszkodowania związanego z zatruciem środowiska.
Produkcja przyniosła 18 nagród filmowych i 32 nominacje. Warto wspomnieć o nagrodzonej Oscarem Julii Roberts w kategorii najlepsza aktorka.
Informator (1999)
Rolę sygnalisty w filmie “Informator” odegrał Russell Crowe. Ten oparty na faktach film opowiada historię Jeffreya Wiganda, biochemika i pracownika koncernu tytoniowego. Wigand wyjawił na światło dziennie nieuczciwe praktyki pracodawców związane z dodawaniem do tytoniu w czasie procesu produkcyjnego nielegalnych substancji uzależniających.
Szczegóły sprawy zamieściło Vanity Fair w artykule "The Man Who Knew Too Much" z maja 1996.
Silkwood (1983)
Dramat „Silkwood” opowiada prawdziwą historię Karen Silkwood, pracownicy elektrowni jądrowej. Firma naruszała prawa pracownicze gwarantowane przez prawo i wewnętrzne regulaminy, co bezpośrednio wpływało na zdrowie i bezpieczeństwo zespołu. Silkwood zamierzała ujawnić opinii publicznej dowody nadużycia za pośrednictwem dziennikarzy śledczych. Kobieta zginęła w niewyjaśnionych okolicznościach, w drodze na umówione spotkanie, na którym miała udowodnić nielegalne praktyki swoich pracodawców. Śmierć Silkwood do dziś pozostaje niewyjaśniona.
Główne role sygnalistów i pracownic elektrowni jądrowej zagrały Meryl Streep i Cher.
Wszyscy ludzie prezydenta (1976)
W 1976 na ekrany wszedł kolejny kultowy dzisiaj film “Wszyscy ludzie Prezydenta”. W rolach głównych wystąpili Robert Redford oraz Dustin Hoffman. Film opowiada o aferze Watergate, jednym z największych skandali politycznych w USA.
Sygnalistą w tej sprawie była postać zwana “Głębokie Gardło”. Przekazywał on anonimowo istotne dla śledztwa informacje za pośrednictwem reporterów The Washington Post - Boba Woodwarda i Carla Bernsteina.
Dopiero w 2005 roku ujawniono, że Głębokim Gardłem był Mark Felt, ówczesny wicedyrektor FBI.
Serpico (1973)
Jedną z pierwszych historii kinowych wykorzystujących motyw demaskatora jest film “Serpico” z 1973 roku. Główną rolę zagrał Al Pacino wcielając się w postać nowojorskiego policjanta Franka Serpico. Serpico, wbrew wszelkim przeciwnościom, próbuje ujawnić nielegalne działania swoich przełożonych.
Scenariusz oparty jest na biografii Franka Serpico, policjanta, który stając się sygnalistą przyczynił się do wszczęcia śledztwa w sprawie korupcji w nowojorskiej policji.
